تورج لهراسبی نیچکوهی؛
کارشناس زبان و ادبیات فارسی
نايب رييس اتحاديه گوشت، مرغ و ماهي شهرستان چالوس
عضو فعلی شورای اسلامی نیچکوه
اشاره؛
از جمله‌ی شهرهای تاریخی و کهن و دارای مدنیت استان مازندران، شهر چالوس می‌باشد.
چالوس از بسیاری جهات از جمله شاخص جمعیتی حدود ۲۶ هزار نفر، بهره‌مندی از فاکتورهای تاریخی، نزدیکی کوه و جنگل، بهره‌مندی از خط ساحلی کم‌نظیر و نوار رودخانه‌ای منحصر بفرد و معروف، پل ارتباطی با پایتخت و استان‌های شمالی، حضور اقوام مختلف از سالیان دور، بهره‌مندی از منابع آبی، معدنی، وسعت جغرافیای انسانی و اجتماعی، وجود دانشگاه‌های مختلف با تنوع رشته و… در میان دیگر شهرهای استان‌های شمالی، علی‌الخصوص در غرب مازندران، دارای موقعیتی استراتژیک با جاذبه‌های عدیده در بخش گردشگری می‌باشد.
مساحت حوزه شهری چالوس مطابق با آخرین آمارهای تقسیمات کشوری، قریب ۱۸۶۴۷۵۹۲ متر مربع است و محدوده‌ی خدمات شهری از سمت شمال تا دریا، از سمت جنوب تا کمربندی چالوس- نوشهر. از شرق تا رودخانه‌ی «گنداب رود» و از ناحیه‌ی غرب تا کمربندی چالوس به عباس‌آباد (تنکابن) گسترش یافته است.
درباره وجه تسميه اين شهر آمده است چون بخش جلگه‌اي نسبت به ارتفاعات پست تر ديده مي‌شود؛ به همين دليل آن را “چاله است” يا “چاله اس” ناميدند كه به مرور زمان به “چارلس” و “چالوس” تغيير نام يافت.
جاذبه‌هاي مهم گردشگري اين شهر كاخ چايخواران، پارک سنگی، كاخ اجابيت، کارخانه حریربافی، پارك جنگلي فين، تله‌كابين نمك آبرود، کرانه رودخانه‌ای، ساحل کم‌نظیر معروف به رادیو دریا (به خاطر وجود ایستگاه رادیویی)، هتل استقلال خزر و… مي‌باشد. (برخی از اماکن و جاذبه‌های سیاحتی و تفریحی نامبرده، در حوزه شهرستان قرار دارد و به جهت نزدیکی بسیار به حوزه شهری در این لیست آمده است).
ناگفته نماند به جهت تراکم جمعیتی نزدیک مناطق مختلف شهرستان چالوس با حوزه شهری، بسیاری از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهرستان مورد استفاده علاقمندان و گردشگران این شهر نیز قرار می‌گیرد و در حقیقت تسهیل مسیر دسترسی شهری به این اماکن، در بالابردن جاذبه‌های این شهر بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
رونق گردشگری تاریخی و سیاحتی، کلید توسعه‌یابی شهر چالوس
کمتر کسی است در سرزمین پهناور و چهارفصل ایران که حداقل یکبار نام چالوس را نشنیده و یا در طول عمر یکبار از این شهر دیدنی و سرشار از جاذبه‌های تاریخی_طبیعی گذر نکرده باشد. چالوس در حقیقت شاهراه مدنیت و پل گردشگری شمال کشور با سایر سرزمین کهن‌مان می‌باشد و از بسیاری جهات مخصوصا از جنبه مقصد گردشگری، می‌طلبد تا در امور توسعه‌ای و عمرانی‌اش، فرامنطقه‌ای و در حقیقت ملی برآن نگریست.
این شهر پر‌جذبه، جدا از فاکتورهای گردشگرپسند تاریخی و طبیعی، مقصد علمی_دانشگاهی و مقصد درمانی شمال ایران نیز می‌باشد. همچنین از آنجا که بزرگراه در دست بهره‌برداری کامل تهران_چالوس، به این شهر ختم گشته و در حقیقت این شهر کمربند ورودی پایتخت به سایر مناطق شمالی ایران می‌باشد، ناعادلانه است که هزینه توسعه راه‌های این حوزه (چه راه کمربندی و چه راه‌های داخلی شهری)، تنها بر دوش شهروندان چالوسی باشد!! متاسفانه در مقایسه با سطح بار ترافیکی روزافزون منتهی به این شهر، هرگز از اعتبارات ملی قابل قبول در هزینه‌کردهای این بخش بهره نبرده‌ایم. این مساله گاه به‌خاطر سیاستگذاری‌های ناصحیت و غیر منطقی هزینه در ادوار مختلف مدیریت شهری بوده و گاه معلول کم‌کاری‌های مسئولین حوزه شهرستانی که نتوانسته‌اند توجیه‌های علمی و منطقی روشنی، همچنین رایزنی لازم و موثر برای ترغیب منابع اعتباری ملی در این مقوله داشته باشند!! در نتیجه کم‌توانی مدیریت شهری در تامین اعتبارات فرا منطقه‌ای جهت صرف هزینه در امور توسعه جاده‌ای شهری و فقر مفرط در ایجاد زیرساخت‌های لازم اقامتی و خدماتی برای گردشگران، متاسفانه در بسیاری از مقاطع پرترافیک مسافرتی، چالوس تنها نقش گذرگاه عبوری را برای خیل گردشگران ایفا کرد! حال آنکه با توجه به جغرافیای استراتژیک اشاره شده شهر چالوس؛ اگر سیاست درستی در جذب اعتبارات عمرانی ملی و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی صورت می‌پذیرفت، امروز با این سطح از آشفتگی معماری شهری و گره‌های کور جاده‌ای و ترافیکی روبرو نبودیم!!
اگرچه فاکتورها و شاخصه‌های ایجاد فرصت‌های بزرگ اقتصادی، درآمدی و معیشتی، به وفور در شهر چالوس به چشم می‌خورد، اما آنچنان که باید و شاید و آنچنان که در شان شهروندان صبور و فهیم چالوسی‌است، جز دوره‌ای مقطعی، هرگز در ادوار گذشته شرایط لازم برای ایجاد زیرساخت‌های ضروری توسعه اکوتوریسم حادث و حاصل نگشت!!
رونق گردشگری تاریخی و سیاحتی، کلید توسعه‌یابی شهر چالوس ارزیابی می‌گردد. اگر شرایط زیرساختی لازم از جمله ساماندهی جاده‌ای داخلی شهری و احداث محورهای دسترسی آسان به جای‌جای شهر، ایجاد هتل‌ها و اقامتگاه‌های منطبق با پیش‌نیازهای اصولی زیست‌محیطی، مراکز درمانی مجهز و مورد نیاز جهت پاسخگویی به نیازهای پزشکی در مقاطع پیک مسافری، بهره‌وری بهینه از فرصت‌های طبیعی نوار ساحلی و کرانه رودخانه‌ای و… محقق گردد، یقینا این شهر بجای مسیر عبوری گردشگری، به ایستگاه اقامتی گردشگران مبدل خواهد گشت. البته اشتباه برداشت نشود!! موارد فوق آرزویی دست‌نیافتنی و آرمانی نیست!! تحقق این پیش‌نیازها با کمی مدیریت و ایجاد فرصت و انگیزه برای مشارکت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، به سادگی قابل انجام می‌باشد.
پیش‌نیازِ توسعه اکوتوریسم، بهره‌گیری از نخبگان مدیریتی و شهرسازی
گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. نزدیکی شهر چالوس به اماکن سیاحتی_تاریخی سطح شهرستان و حتی شهرستان‌های مجاور، همچنین برخوداری از منطقه ساحلی (دریایی و رودخانه‌ای) و اماکن تاریخی، قرار داشتن در شاهراه ارتباطی پایتخت به سایر مناطق شمال ایران و… می‌تواند با مدیریت و برنامه‌ریزی علمی و همچنین بهره‌گیری از کانون‌های تخصصی و علمی حوزه شهرسازی و مبلمان‌شهری، به قطب توریستی مهمی در سطح استان‌های شمالی ایران تبدیل گردد و یکی از محورها و مقصدهای مهم گردشگری کشور باشد.
شهر ساحلی_تاریخی چالوس علیرغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری؛ تعدد تصمیم گیران و مسایل مدیریتی، کمبود زیر ساخت‌ها و ضعف تبلیغات را به عنوان موانع اساسی در راه رسیدن به این هدف در مقابل خود دارد. با این حال، وجود زمینه اشتغالزایی، درآمد ارزی از منبع گردشگری خارجی و سرمایه‌گذاری زیر بنایی حوزه اکوتوریسم، مهمترین فرصت‌ها و وجود آثار تاریخی، جاذبه‌های ورزشی- تفریحی و برخورداری از سواحل شنی و جذابیت‌های طبیعی به عنوان نقاط قوت و جاذب در کنار امکان توسعه و اصلاح نهادهای مدیریتی، تقویت تبلیغات، تعامل و هم فکری بین مسئولان حوزه شهری و شهرستانی و سازمان‌های مرتبط با گردشگری و مردم و توسعه اکوتوریسم، از مهمترین رهیافت‌ها به منظور توسعه گردشگری این شهر استراتژیک از منظر مقصد گردشگران تلقی می‌گردد.
نقش مبلمان شهری در توسعه اکوتوریسم
در دنیای مدرن و رو به توسعه امروز، “مبلمان شهری” به بخش مهمی از هویت شهری و فرهنگ شهرهای مختلف تبدیل شده، چراکه مبنای طراحی و ساخت آن‌ها بر اساس هنر، معماری و فرهنگ هر ملت شکل گرفته است.
مبلمان شهری جریان حرکت، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم کرده و بدان روح می‌بخشد؛ از این رو ساماندهی و توسعه مبلمان شهری علاوه بر ارتقای کیفیت و کمیت محیط و ویژگی‌های بصری، در خدمت‌رسانی به مردم و پاسخگویی به نیازهای مختلف آنان نیز نقش قابل توجهی دارد و همچنین باعث شکل‌دهی منطقی محیط و زیبایی فضای شهر می‌گردد که یقینا در مسیر ایجاد جاذبه‌های بصری و مدرن گردشگری نیز، به طور مستقیم و آنی، تاثیرگذار خواهد بود.
مبلمان شهری؛ صندلی‌ها، نیمکت‌ها، سرویس‌های بهداشتی، آب‌نماها، ایستگاه‌های اتوبوس و تاکسی، پل‌های عابر پیاده، سطل‌های زباله، بیلبوردها و تابلوهای آگهی، روشنایی معابر، فضاهای سبز، پارک‌ها، میادین، بلوارها، وسایل زمین بازی کودکان و…. را در بر می‌گیرد.
ارتقای کیفیت محیط شهری و چگونگی طراحی مبلمان شهری علاوه بر اینکه باعث افزایش ارتباط بین افراد جامعه و بهبود روابط اجتماعی آنان می‌شود، به کاهش چشمگیر بزهکاری‌های اجتماعی و کاهش استرس شهروندان نیز کمک شایانی کرده و زمینه مشارکت هرچه بیشتر مردم در تمامی فعالیت‌های اجتماعی را فراهم می‌کند.
به‌دلیل وجود ناهمگونی در زیبایی مبلمان شهری نمی‌توان چنان‌که باید و شاید، از پتانسیل‌های گردشگری اینگونه بافت‌ها بهره جست. بر این اساس لازم است در این برهه از زمان که بیشتر شهرهای دنیا در زمینه زیباسازی فضاهای شهری و به‌تبع آن جذب گردشگر، گوی سبقت را از یکدیگر ربوده‌اند، ما نیز از طریق همگام شدن با تکنولوژی روز دنیا در زمینه ساماندهی، تجهیز و زیباسازی مراکز گردشگری به ارتقای سطح کمی و کیفی زیباسازی مبلمان شهری و در نتیجه رونق صنعت توریسم و جذب سرمایه غیرنفتی بپردازیم که در این راستا سازمان زیباسازی و مبلمان شهری، که وظیفه زیباسازی و مبله‌کردن فضاهای شهری را بر عهده دارند، وظیفه خطیری را بر دوش خواهند داشت.
ارتقاء فضاهای همگانی شهری و عناصراصلی موجود در آن ازجمله تجهیزات و مبلمان شهری می‌توان در راستای نیل به اهداف گردشگری علی‌الخصوص گردشگری شهری دست یافت و موجبات رضایتمندی و وابستگی و ایجاد خاطره در ذهن گردشگران را فراهم نمود و برهمین مبنا گامی مهم و اساسی در جهت توسعه پایدار برداشت.
مشارکت برد_برد، رمز جلب سرمایه‌گذار
تصور کنید، در حاشیه کرانه رودخانه مرکزی چالوس که جزء معدود رودخانه‌های خروشان شمال کشور به‌شمار می‌آید؛ در صورت ایجاد مبلمان منطبق با اقلیم و فرهنگ منطقه در طول این رودخانه از حدفاصل کمربندی چالوس تا ساحل شنی دریا، چه میزان فرصت‌های ناب اشتغالزایی و جاذبه‌های توریستی فراهم می‌آید؟!
البته شورای اسلامی پنجم شهر چالوس اقدامات اولیه طرح بهره‌وری گردشگری کرانه رودخانه چالوس را کلید زده است، اما با توجه به عظمت این طرح و قاعدتا تامین اعتبار مورد نیاز برای اجرای آن، به‌نظر نمی‌رسد اجرای این پروژه از سرعت لازم برخوردار باشد. دوراز ذهن نیست که شورای اسلامی و شهرداری دوره پنجم چالوس، تلاش خود جهت جلب و جذب مشارکت بخش خصوصی را در دستور کار خویش قرار داده باشد. اما منطقی پاسخ دهیم!! چه اقدامات موثر و قابل اجرایی جهت ایجاد انگیزه برای مشارکت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی صورت پذیرفت؟!
مسلما هر سرمایه‌گذاری که قصد مشارکت در اجرای چنین پروژه‌ی عظیمی داشته باشد، منطقی‌است که به سودآوری زودبازده سرمایه‌اش می‌اندیشد. آیا در طرحِ آغاز شده، به این مساله فکر شده است؟!
قصد این تحلیل به چالش کشیدن این طرح یا سیاستگذاری شورا و شهرداری دوره پنجم چالوس نیست! مقصود پیشنهاد برنامه‌ای با قابلیت اجرایی است که بتواند از مشارکت بخش خصوصی و مدیریت شهری چالوس، مشارکتی برد_برد بسازد و حتی منافع شهروندان نیز در این پروژه عظیم پیشبینی شده باشد!
پروژه عظیم بهره‌وری از نوار رودخانه‌ای چالوس و حتی فراتر از آن، ساماندهی و بهسازی و بهره‌وری از کرانه نوار ساحلی دریای حوزه شهری، نیازمند طرحی پلکانی‌است. در این طرح با توجه به اینکه جزئیات بهره‌برداری گردشگری از پروژه در فواصل زمانی کوتاه مدت حاصل می‌گردد، هم سرمایه‌گذار به بازگشت سرمایه‌اش در زمانی کوتاه امیدوار خواهد بود، هم فرصت‌های ناب اشتغالزایی برای شهروندان محقق می‌گردد و در راس همه این موارد، در هر پروسه حداقل شش‌ماهه، بخشی از این طرح به مرحله بهره‌برداری خواهد رسید و همین مساله می‌تواند قابلیت جدیدی برای جذب گردشگران را فراهم آورد. اینگونه حتی اگر عمر مدیریت شهری به بهره‌برداری کامل پروژه نرسید، مدیریت بعدی با توجه به وجود طرحی علمی و مهندسی شده، می‌تواند به سادگی مجری ادامه پروژه باشد. در یک کلام اصلا منطقی نیست که بدون در نظر داشتن زمان اتمام پروژه، در یک پروسه زمانی اندکی که در اختیار هر دوره شورای اسلامی و شهرداری هست، از ابتدای مسیر تا مقصد نهایی پروژه که به ساحل دریا ختم می‌شود، در قالب یک طرح کلی دنبال گردد. اجرای پلکانی طرح این مزیت بزرگ را دارد که در جزئیت، طی گذشت پروسه زمانی کوتاه‌مدت، بخشی از پروژه به بهره‌برداری کامل می‌رسد و حتی اگر به دلائلی ادامه پروژه با توقف مواجه گردید، طرح نیمه‌کاره رها نشده و سرمایه بیت‌المال هرگز به هدر نخواهد رفت!!
سخن آخر:
خوشبختانه در کنار موقعیت استراتژیک جغرافیایی چالوس که از این شهر مسیری پر تردد ساخت و همین امر در معرفی و تردد گردشگران بسیار موثر بود؛ جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این شهر نیز فرصتی ایده‌الی برای جذب گردشگران فراهم آورد. هرچند علیرغم همه قابلیت‌های کم‌نظیر گردشگری، هرگز شهر چالوس نتوانست در حد جاذبه‌ها و فرصت‌های خود به توسعه‌پایدار دست یابد!!
ایجاد زیرساخت‌های گردشگری با بهره‌گیری از جذبه‌های توریستی و قابلیت ذاتی این شهر در حوزه قابلیت‌های طبیعی و تاریخی، که انگیزه لازم برای مشارکت بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری را رقم می‌زند، می‌تواند با مدیریت علمی و با بهره‌گیری از صاحب‌نظران حوزه مدیریت شهری و شهرسازی، چالوس را جهت قرار گرفتن در مسیر دستیابی به توسعه پایدار یاری دهد.
جاذبه‌های ذاتی طبیعی شهر چالوس در کنار جاذبه تاریخی آن، از این شهر، جغرافیایی کم‌نظیر ساخته است اما متاسفانه نه تنها بهره‌وری مطلوب از جاذبه‌های طبیعی این شهر هرگز محقق نگشت، بلکه در بخش تاریخی نیز از یکسو زیرساخت‌های لازم مهیا نگشت و از سوی دیگر اماکن تاریخی همچون کارخانه حریربافی یا کاخ چایخوران، در بی‌مهری و بی‌توجهی مسئولین میراث فرهنگی و مدیریت شهری، به بافت فرسوده و ناتوان از بهره‌وری گردشگری سوق یافت. البته در گزینه کاخ چایخوران به مدد بخش خصوصی، بهره‌وری حداقلی از آن مهیا گردید، اما این بهره‌وری، هرگز در حد و انتظار نبوده است!
آن چه گردشگری تاریخی را جذاب می‌کند، بازدید از شواهد زنده فرهنگ، تمدن و زندگی گذشتگان است.
هر چه فاصله زمانی ما با گذشتگان بیشتر باشد، ارزش آثار به جا مانده از آن‌ها بیشتر خواهد بود و در پی آن کنجکاوی ما برای کسب اطلاعات دقیق‌تر افزایش می‌یابد.
جای امیدواری است که اگرچه تا به‌حال آنچنان که بایسته است، شهر چالوس نتوانست از نهایت فرصت‌های گردشگری طبیعی و تاریخی خود بهره گیرد، اما امید آن می‌رود که می‌شود با سیاستگذاری مبتنی بر علم و تخصص، این شهر را به سرمنزل مقصود و توسعه پایدار هدایت کرد
